სტატიები

მარტი, 2018წ

ანიჰილაცია, როგორც ჟანრული პერვერსია

ავტორი:  ლუკა ეხვაია

2014 წელს სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრში მთავარი მოვლენა ქრისტოფერ ნოლანის „ინტერსტელარი“ გამოდგა, 2015 წელს იორგოს ლანთიმოსის „ლობსტერმა“ დაიკავა ღირსეული ადგილი ჟანრულ ორბიტაზე, 2016 წლის უალტერნატივო დომინანტად დენის ვილნევის „ჩამოსვლა“ მოგვევლინა, 2017 წლის ყველაზე რეზონანსული ფილმი იგივე რეჟისორის „დანის პირზე მორბენალი 2049“ აღმოჩნდა. რაც შეეხება 2018 წელს, ბევრი იფიქრებს, რომ პროგნოზების გაკეთება და მით უფრო, ვერდიქტების გამოტანა ნაადრევია,  მაგრამ ალექს გარლენდის „ანიჰილაციის“ ნახვის შემდეგ წესით აზრი უნდა შეიცვალოთ. 

ანიჰილაცია არის გარკვეულწილად ამბიციური და ასევე, რაღაც გაგებით, საკმაოდ მოკრძალებული პროექტი. გარლენდმა მოახერხა დაგროვილი ჟანრული გამოცდილების სისტემატიზაცია და ერთი ქოლგის ქვეშ მოქცევა. „ანიჰილაციაზე“ აშკარაა ისეთი ნამუშევრების გავლენა, როგორიცაა ანდრეი ტარკოვსკის „სტალკერი“ და „სოლარისი“,  ჯონათან გლეიზერის „კანის ქვეშ“ და დარენ არანოვსკის „შადრევანი“. ეს ის მცირე ჩამონათვალია, რომელთაც გარლენდი გარკვეულ კონცეპტუალურ და ვიზუალურ შტრიხებს დაესესხა, ფილმში ვხვდებით სხვა არაერთ ალუზიასაც. მაყურებელმა შეიძლება ჩათვალოს, რომ გარლენდის ნამუშევარი სხვა არაფერია თუ არა, ჟანრის კლასიკიდან ნასესხები ნაწილაკების ერთობლიობა და მათი სტრუქტურალიზაცია, სადაც ვერ ხერხდება ორიგინალური და ექსკლუზიური სიუჟეტური ხაზის განვითარება. თუ თანმიმდევრულად მივყვებით და განვიხილავთ რამდენიმე საკვანძო ეპიზოდს, ადვილად შევძლებთ ამ შეხედულების გაბათილებას და იმის დამტკიცებას, რომ ფილმი რაღაც სრულიად ახალს და რევოლუციურს გვთავაზობს. 

„ანიჰილაცია“ იწყება კადრებით, სადაც გაურკვეველი წარმოშობის ობიექტი დედამიწის ატმოსფეროში შემოიჭრება და ოკეანის სანაპიროზე აღმართულ შუქურას დაეჯახება. ეს ერთი შეხედვით უწყინარი სცენა შეპარვით ამზადებს ნიადაგს იმისათვის, რომ გერლენდმა მოგვიანებით შეძლოს „უცხოს“, არამიწიერი ცივილიზაციის წარმომადგენლის სრულიად ახლებური და არაორთოდოქსალური სახეხატის შექმნა. შეჯახების შემდეგ შუქურის გარშემო წარმოიქმნება მოლიცლიცე თაღი, რომლის პერიმეტრიც დროთა განმავლობაში მატულობს და შესაბამისად, თაღის მიღმა მოქცეული სივრცეც ნელ-ნელა ფართოვდება. ქართველი მკითხველისთვის ახლობელ ენაზე რომ ვთქვათ, „მცოცავ ოკუპაციას აქვს ადგილი“. ეს სადა და ჟანრისთვის არცთუ ისე უცხო ეპიზოდი, ნებსით თუ უნებლიეთ თავის თავში დიდ პოლიტიკურ დატვირთვას ატარებს.  

როგორც ჰენრი ლეფებვრე ამბობდა, ისევე როგორც კაპიტალი, სივრცეც სოციალური პროცესია და სივრცეში, ისევე როგორც უშუალოდ სივრცის მეშვეობით ყოველთვის ხდება ძალაუფლების განხორციელება. ზუსტად სივრცის ათვისების შემდეგ ძალაუფლება იძენს კონკრეტულობას. სივრცის გამოკვლევით შეგვიძლია დავინახოთ თუ როგორ ხორციელდება ძალაუფლება. [1] მოელვარე თაღის წარმოქმნის შემდეგ, მის მიღმა მოქცეულ სივრცეში გენეტიკური კოდის მუტაციების მთელი კასკადი იფეთქებს. ყველა ცოცხალი ორგანიზმი განიცდის სახეცვლილებას და რაც უფრო უახლოვდება ექსპედიცია შუქურას, ადგილს, სადაც ეს ყოველივე დაიწყო და ათვლის წერტილს წარმოადგენს, გენეტიკური კოდის მეტამორფოზები მით უფრო დაუნდობელი ხდება. თაღს მიღმა არსებული ზონა თავის ძალაუფლებას არა ნგრევის ან შენების მეშვეობით ახორციელებს, არამედ დაშლით,  შეერთებით და მუდმივი ექსპერიმენტული გარდაქმნით. ზონაში არსებული ძალაუფლებრივი ლოგიკა პირდაპირ შესაბამისობაშია გარლენდის კონცეპტუალურ მიდგომასთან. ის იღებს ფილმს სხვადასხვა არსებული ფრაგმენტების შეკოწიწებით,  გადაადგილებით და მუდმივი გადახალისებით.

ჟან ბოდრიარის წიგნში „ტერორიზმის არსი“ ვხვდებით მის ერთ-ერთ მოხსენებას „რექვიემი ტყუპი-კოშკისთვის“, რომელიც 9/11 ტერაქტისადმი მიძღვნილი დებატების ნაწილია. როგორც ბოდრიარი ამტკიცებს, მანჰეტენი მსოფლიო სავაჭრო ცენტრის მშენებლობამდე წარმოადგენდა მაღალი შენობების ასიმეტრიულ ერთობლიობას, რომლებიც ერთმანეთს შორის კონფრონტაციაში შედიოდნენ კონკურენტულ ვერტიკალურობის პრინციპზე დაყრდნობით. ამ დაპირისპირების პროდუქტი იყო არქიტექტურული პანორამა, რომელიც კაპიტალისტურ სისტემას ისარკავდა თავისი ერთ-ერთი მთავარი ელემენტით - კონკურენციით. „პირამიდალური ჯუნგლები“, როგორც ბოდრიარი მოიხსენიებს იმ ვიზუალურ პანორამას, რასაც მანჰეტენზე აღმოცენებული კონსტრუქციები განასახიერებდნენ, შეიცვალა მას შემდეგ, რაც მსოფლიო სავაჭრო ცენტრი აშენდა. სისტემის გრაფიკული გამოსახულება შეიცვალა და ობელისკური კონკურენცია ჩანაცვლდა „კალოდიდან“ ამოვარდნილი კარტის გრაფიზმით, რომელიც სიმბოლურად განასახიერებდა სისტემას, საიდანაც კონკურენტულობა გაქრა მონოპოლიური ქსელის და კავშირების სასარგებლოდ. [2]

Joe Sohm/Visions of America/Universal Images Group/Getty Images.

ბოდრიარი კიდევ ერთხელ ადასტურებს ლეფებვრეს თეორიას, რომლის მიხედვითაც სივრცე სოციალური პროცესია და ამავდროულად ანარეკლია თავად სოციალური პროცესების. მანჰეტენის არქიტექტურულ ლანდშაფტზე დაკვირვებით შესაძლებელი იყო იმის კალკულაცია თუ როგორი პოლიტიკური წესრიგი იყო დამკვიდრებული ამ სივრცეში. „ანიჰილაციაში“ თაღს მიღმა არსებულ სივრცეში მიმდინარე პროცესების მეშვეობით,  შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ძალაუფლება ხორციელდება მწვანე-რენესანსისა და გენეტიკური კოდის მუტაციის ხელშეწყობით. ვინაიდან და რადგანაც არცერთი პროცესთაგანი არაა ცალსახად პოზიტიური ან ნეგატიური, უნდა ვივარაუდოთ, რომ „გაურკვევლობის“ სივრცეში დანერგვით ძალაუფლება იძენს კონკრეტულობას და გვაცნობს საკუთარ თავს. გამოდის, რომ ბუნდოვანება სივრცის მთავარი მახასიათებელია.

ჟანრული სტანდარტის რღვევა იწყება იქ, როდესაც არამიწიერი ცივილიზაციის წარმომადგენელი დედამიწას ეწვევა „შემთხვევით“, ყველანაირი კონკრეტული განზრახვის გარეშე, რაც ნგრევის და კეთილშობილური მისიონერული მისიის დიქოტომიას ცდება. ის არც მტრულად განწყობილი ცივილიზაციის წარმომადგენელია და არც მოძმე მაღალორგანიზებული მისიონერი, მას არც პლანეტის განადგურება აქვს ჩაფიქრებული და არც გალაქტიკათაშორისო ცოდნის გადმოცემა. ის უბრალოდ არსებობს, ფართოვდება და ექსპერიმენტირებს. 

თაღის მიღმა არსებული ზონის, როგორც მოაზროვნე ორგანიზმის უცხო სხეულებთან მიმართება ძალიან წააგავს „სოლარისში“ მაღალორგანიზებული ოკეანის დამოკიდებულებას ადამიანის სახეობის მიმართ. ანიჰილაციაში წარმოქმნილი ზონა უბრალოდ კი არ ცვლის გენეტიკურ კოდს, არამედ იმეორებს ადამიანის გენეტიკური კოდის სტრუქტურას და ქმნის მის ორეულს.  როგორც ყველა ექსპერიმენტის მოტივი, თაღს მიღმა არსებული ზონის მამოძრავებელი ძალაც ცნობისმოყვარეობაა. იმისათვის, რომ ბოლომდე შეიგრძნო ადამიანის ღრმა შინაგანი ემოციები და ფიქრები, საკმარისი არაა მისი ინფორმაციულ დონეზე მიღება, არამედ თავად უნდა გამოცადო ის. როგორც ანდრეი ტარკოვსკი ამბობდა „ანდრეი რუბლევის“ ერთ-ერთი გზავნილი იყო ის, რომ შეუძლებელია გამოცდილების გაზიარება ან სხვებისგან სწავლა, ჩვენ ჩვენი გამოცდილება უნდა დავაგროვოთ და ჩვენი ცხოვრების გზა განვვლოთ. მხოლოდ ასე შევიცნობთ სიცოცხლის არსს. [3] ამ შეგონებას მისდევს „სოლარისისეული“ ოკეანე და „ანიჰილაციის“ ზონაც. 

„ანიჰილაციის“ სიუჟეტის ცენტრალური ხაზი ოთხი მეცნიერი ქალისგან შემდგარ ექსპედიაზე გადის, რომლებიც წინაღობების მიუხედავად ცდილობენ შუქურას მიაღწიონ და ფარდა ახადონ ზონის საიდუმლოს. ზონა ექსპედიციის წევრების განწყობებს, შიშებს, აგრესიას, კეთილგანწყობას და პირად ისტორიას ისხლეტს და პირდაპირპროპორციულად რეაგირებს. იმის მიუხედავად, რომ ფილმის ღერძი ექსპედიციის ერთ-ერთი წევრის, ლინას პერსონალური ისტორიაა და წესისამებრ, ის უნდა მივიჩნიოთ პროტაგონისტად, ეს პერსონაჟი ფსიქოლოგიური კომპლექსურობით ძნელად თუ იქნება ზონის რთული სტრუქტურის საპირწონე. 

ლინა ექსპედიციის ჯგუფში მოხვდება მას მერე, როდესაც აღმოაჩენს, რომ თავისი ქმრის, წინა ექსპედიციის ჯარისკაცის მეხსიერება სახლში დაბრუნების შემდეგ სრულიად სტერილურია და არ ინახავს არანაირ მოგონებას ექსპედიციის შესახებ. კეინი სახლში აღმოჩენისთანავე თავს ცუდად იგრძნობს, რაც სიმბოლურად გამოიხატება წყლის დალევის სცენაში, როდესაც წყალში კეინის პირიდან წამოსული სისხლის თხევადი ქსოვილი ჩაიღვრება. სასწრაფო დახმარების მანქანას, რომელშიც კეინი იმყოფება, მოულოდნელად სპეციალური დანიშნულების სამხედრო ესკორტი გააჩერებს და წყვილს დახურულ კვლევით ლაბორატორიაში გადაიყვანენ. ადგილზე, რომელიც მოლიცლიცე თაღის მისტერიაზე მომუშავეთა პლატფორმაა. მაშასადამე, ლინას მოტივაცია შეუერთდეს ექსპედიციას, განპირობებულია პირველ რიგში იმით, რომ გაარკვიოს, რა შეემთხვა თავის ქმარს ზონაში ყოფნისას. 

ექსპედიციის დანარჩენი სამი წევრი გარლენდმა გამოიყენა სამსხვერპლო მასალად იმისათვის, რომ ჩავწვდეთ ზონის ბუნებას და ოპერირების ტაქტიკას. ფილმში გარლენდი ექსპედიციის სამივე პერსონაჟს წირავს იმ მიზანს, რომ ლინა როგორმე შუქურამდე მიიყვანოს. დიდი ოდისეის დასასრულს იგი მართლაც მიაღწევს შუქურას და მასში შესვლის მერე აღმოაჩენს ვიდეო ჩანაწერს, სადაც თავისი ქმარი, კეინი, თავს იფეთქებს და ამ აფეთქებას მოსდევს კადრი, რომელშიც მომენტალურად მისი ორეული გამოჩნდება. ორეული, რომელიც ზონამ წარმოქმნა. საბოლოოდ ლინა შუქურის ზედაპირზე გაჩენილ ხვრელში შევა, საიდანაც გაურკვეველი ხმები მოესმის და ალისასავით გადაეშვება ჰანს რუდოლფ გიგერისეულ სივრცეში. აი, სწორედ აქ ცხადდება ზონის მისტერია, როდესაც ზონა განსხეულდება, მატერიალურ ფორმას იძენს და თვალწინ ჯონათან გლეიზერის „კანის ქვეშიდან“ მთავარი პერსონაჟი წარმოგვიდგება. ძნელად დასაჯერებელია, რომ ასეთი ვიზუალური იდენტურობა უბრალო დამთხვევა იყოს, იმის წამიერად დაშვებაც კი, რომ ეს ჩანაფიქრი შემთხვევითობაზე მეტია, მაშინვე ბადებს საკმაოდ მძიმე ფილოსოფიურ დატვირთვას, რომლის ჰიპოთეზირებასაც თვალწარმტაც დასკვნებამდე მივყავართ. 

გლეზიერის ფილმში „კანის ქვეშ“, სკარლეტ იოჰანსონის პერსონაჟი ჰუმანოიდური ტიპის არსებას განასახიერებს, რომლის რეალური სახე და ფიზიონომიური კონტურები მხოლოდ ფილმის დასასრულისას ჩანს. მხოლოდ მას მერე, როცა ეს არსება ადამიანად ყოფნის სიმწარეს გამოცდის, იგი გველის კანივით იცლის ადამიანის გარეგნობას და თავის ბუნებრივ მოცემულობას უბრუნდება. ეს ნატურალური ფორმა კი იდენტურია იმ მატერიალური ფორმაციისა, რომელსაც „ანიჰილაციაში“ ზონა შეიძენს გიგერისეულ სამყოფელში. ორ განსხვავებულ ფილმში შექმნილი ეს იგივეობრივი ჰუმანოიდური არსებები იმისათვის იღებენ ადამიანის სახეს, რომ შეუმჩნევლად შეაღწიონ ადამიანთა სახეობაში, ადამიანურობა შეიცნონ და გამოსცადონ, მაგრამ ერთი განსხვავებით. მაშინ, როდესაც „ანიჰილაცია“  სრულდება ზომიერად დამაინტრიგებელი სცენით, რის შემდეგაც მაყურებელი შეიტყობს, რომ არამარტო კეინის, არამედ კვლევით ლაბორატორიაში დაბრუნებული ლინას პერსონაჟიც ზონის მიერ ადამიანის სიმულაციის შედეგია, „კანის ქვეშ“ უფრო შორს მიდის და ამ გაგებით შეგვიძლია „ანიჰილაციის“ ეპილოგად მივიჩნიოთ. 

„კანის ქვეშ“ გვიჩვენებს იმას თუ რა შეიძლება მოჰყვეს ცნობისმოყვარე ჰუმანოიდური არსების ადამიანთა რიგებში შეპარვას, რომელსაც სურს ჩვენს სოციალურ რეალობას გაუგოს გემო. ფილმის ბოლო სცენისას, როდესაც მის გაუპატიურებას ცდილობს ერთ-ერთი ჩვენი სახეობის წარმომადგენელი, ძალადობის პროცესში აღმოაჩენს, რომ მსხვერპლი „უცხოა“, სხვა არსებაა. ამ დროს მოძალადე მას საწვავს გადაასხამს და ისედაც უკვე დაზიანებულ და შელახულ არსებას ცეცხლს წაუკიდებს.

Under the Skin, Jonathan Glazer, 2013 (ending scene).

სიმბოლურად ეს ბრუტალური აქტი ასახავს კაცობრიობის პასუხს და დამოკიდებულებას უცხო ცივილიზაციების წარმომადგენლების მიმართ, თან საგულისხმოა, რომ არამარტო დედამიწის მიღმა, ასევე ჩვენი პლანეტის ფარგლებშიც. ეს შემზარავი აქტი ახდენს ჩვენი შიშების შთამბეჭდავ მანიფესტაციას „უცხოსადმი“ დამოკიდებულებაში. როგორც ჰაუარდ ფილიპს ლავკრაფტი ამბობდა,  „კაცობრიობის ძირძველი და ძლიერი ემოცია არის შიში, ხოლო ყველაზე ძველი და მძლავრი სახის შიში კი შეუცნობელისადმი შიშია.“ [4] ამ დროს ჩნდება კითხვა, სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრულ კლასიკად ჩამოყალიბებულ სცენარში, როდესაც უცხო ცივილიზაცია მილიტარისტულ ინტერვენციას ახდენს დედამიწაზე და კაცობრიობის განადგურებას ცდილობს, შემთხვევით ჩვენი კოლექტიური ქვეცნობიერის წამოცდენა ხომ არაა? იქნებ ეს ის სცენარია, რომლის განხორციელებაც თვითგადარჩენის ერთადერთ საშუალებად მიგვაჩნია და როგორც წარმოგვიდგენია „უცხოსთან“ გამკლავება? „უცხოსთან“ გამკლავების ისტორია მთელი იმპერიალიზმის ისტორიის ერთ-ერთი მაგისტრალური ხაზია, დაწყებული ესპანური და პორტუგალიური სამხედრო ექსპანსიონიზმით გაგრძელებული ბრიტანული და ამერიკული იმპერიალიზმით. 

 
 
 
გამოყენებული მასალა:
 

[1] Ballve, T. The Production of Space, February 19, 2011. 
https://territorialmasquerades.net/the-production-of-space/

[2] Baudrillard, J. The Spirit of Terrorism and Other Essays (Requiem for the Twin Towers), Verso, 2012.

[3] Baglivo, D. Tarkovsky: A Poet in Cinema, 1984.

[4] Lovecraft, H. Supernatural Horror in Literature, The Recluse, 1927.

 
 
 

გამოიწერეთ სიახლეები